Choć Łódź nie kojarzy się powszechnie z religią prawosławną, w samym sercu Łodzi znajdują się aż dwie prawosławne cerkwie, które przypominają o wielokulturowych korzeniach Łodzi i o obecności tej wspólnoty religijnej, sięgającej XIX wieku. Jedna z nich – majestatyczna Cerkiew św. Aleksandra Newskiego przy ul. Kilińskiego – to nie tylko miejsce kultu, ale również jeden z najważniejszych zabytków architektury sakralnej w regionie.
Początki prawosławia w Łodzi
Obecność prawosławia w Łodzi sięga czasów, gdy miasto znajdowało się pod zaborem rosyjskim. W drugiej połowie XIX wieku Łódź dynamicznie się rozwijała, jako ośrodek przemysłowy, przyciągając robotników, kupców i urzędników nie tylko z Królestwa Polskiego, ale także z głębi Imperium Rosyjskiego. Wraz z nimi do miasta przybywali wierni Kościoła prawosławnego – zarówno Rosjanie, jak i Ukraińcy czy Białorusini.
- Liczba mieszkańców wyznania prawosławnego Łodzi począwszy od 1850 roku sukcesywnie zwiększała się, w 1877 roku powstał projekt wybudowania odpowiedniej świątyni, która mogłaby sprostać potrzebom religijnym - mówi ksiądz Eugeniusz Fiedorczuk, proboszcz Katedralnej Parafii Prawosławnej pod wezwaniem świętego Aleksandra Newskiego w Łodzi.- W latach 1880-1884 utworzony został komitet składający się z łódzkich fabrykantów, którzy zgodzili się finansować budowę pierwszej prawosławnej łódzkiej cerkwi. Wśród sponsorów budowy i wyposażenia świątyni znaleźli się, między innymi: Karl Wilhelm Scheibler, Juliusz Heinzel, Ludwik Grohman, Edward Herbst, Władysław Pieńkowski czy Izrael Poznański. W ten sposób w ciągu czterech lat wybudowano wspaniałą cerkiew w bizantyjskim stylu architektonicznym.
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego – perła eklektyzmu
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego powstała według projektu Hilarego Majewskiego, naczelnego architekta miasta. Świątynia została wzniesiona z inicjatywy łódzkiego gubernatora Iwana Iwanowicza Kornilowa, jako dar duchowy i polityczny od cara Aleksandra II dla coraz liczniejszej prawosławnej społeczności urzędników i wojskowych.
Styl budowli nawiązuje do rosyjskiego klasycyzmu i architektury bizantyjskiej, łącząc w sobie elementy eklektyczne, co czyni ją wyjątkową w skali Łodzi. Uwagę przykuwa nie tylko cebulasta kopuła i charakterystyczne złocenia, ale również bogato zdobione wnętrze z ikonostasem sprowadzonym z Petersburga. Choć cerkiew była budowana dla urzędników Imperium Rosyjskiego, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku stała się duchowym domem dla prawosławnych łodzian – także tych, którzy zostali w mieście po zmianie granic.
Kościół katedralny od dwóch lat jest remontowany. N a te czas prawosławne zycie duchowe przeniesione zostało do Cerkwii pod wezwaniem Świętej Olgi.
Cerkiew św. Olgi – młodsza siostra
Powstała znacznie później, bo w latach 80. XX wieku. Została zbudowana głównie z myślą o rosnącej liczbie wiernych, którzy nie mieścili się już w świątyni przy Kilińskiego. Znajduje się ona w odległości kilkuset metrów od Katedralnej cerkwi św. Aleksandra. Wyświęcono ją 16 października 1898 roku. Jest to jedyna w Polsce cerkiew prawosławna, na ścianach, której nie ma malowideł z wizerunkami świętych. Zamiast charakterystycznych dla prawosławia kopuł zaprojektowano pokryty malarstwem dywanowym płaski sufit. Historia tej świątyni wiąże się z powstaniem sierocińca dla prawosławnych dzieci, budowę, którego rozpoczęto w 1896 roku. Do dnia dzisiejszego istnieje przejście z ochronki do cerkwi oraz drzwi, którymi dzieci przychodziły na poranne i wieczorne modlitwy. Zbudowano je po to, by dzieci nie musiały wychodzić na zewnątrz.
- W odróżnieniu od katedry, Cerkiew Świętej Olgi budowana była ze składek wiernych. Cerkiew to nie tylko świątynia z kamienia, to żywy organizm, który tworzą ludzie, ich modlitwy, tradycja i obecność – mówi ksiądz Eugeniusz Fiedorczuk.
Łódź jest jednocześnie sercem Prawosławnej Diecezji Łódzko-Poznańskiej – największejterytorialnie diecezji Kościoła Prawosławnego w Polsce. Obecnie Diecezja ta obejmuje 8 województw: Łódzkie, Wielkopolskie, Małopolskie, Kujawsko-Pomorskie, Opolskie, Śląskie, Mazowieckie i Świętokrzyskie.
Prawosławna parafia w Łodzi liczy kilka tysięcy wiernych i prowadzi aktywną działalność duszpasterską i społeczną, otwierając się także na dialog międzyreligijny.
Mimo że prawosławie w Łodzi nie dominuje liczbowo, jego dziedzictwo jest wyraźnie obecne – w architekturze, w codziennym życiu parafii i w świadomości mieszkańców. Dwie cerkwie – dwie historie, jeden wspólny wątek: wielokulturowa, nieoczywista Łódź.
Zdjęcia: Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego
